Iedereen zal het met mij eens zijn dat afscheid nemen niet eenvoudig is. Afscheid betekent onder meer: pijn, wanhoop, angst, onmacht, verdriet, gemis en los laten. Gevoelens die niet met stip boven aan ons lijstje staan.  Toch wens ik ieder mens het vermogen om zorgvuldig afscheid te kunnen nemen. Wanneer het afscheid niet goed genomen wordt, kan dit leiden tot ernstige verstoringen in het opnieuw aangaan van verbindingen. In werksituaties ligt hier een belangrijke taak voor leidinggevenden, directies en HR medewerkers. Want juist op de werkvloer, merk ik dat er nog altijd onvoldoende ruimte is voor het zorgvuldig afscheid nemen.

Ieder welkom kent ook een moment van afscheid

Niet alleen de start van een verbintenis (het welkom), maar ook de mate van hechting en hoe de verbintenis eindigt, bepalen hoe we in ons leven omgaan met contact maken en afscheid nemen. Hebben we ons welkom gevoeld? Was de hechting veilig of juist niet? Was er ruimte voor afscheid nemen of eindigde het abrupt? Kreeg je tijd en ruimte om te rouwen of mochten die emoties er niet zijn?

Afscheid nemen betekent afhechten

Het loslaten van wat was, is een hele klus. De onzekerheid voor het onbekende maakt het extra complex. Dit te erkennen is een eerste stap om het afscheid aan te kijken. Dit bewust te zijn beperkt zich niet alleen tot jouw eigen stuk. Wees je hiervan ook bewust als je mensen moet begeleiden bij hun afscheid. Op de werkvloer dient hier, naar mijn mening, meer aandacht voor te zijn.

Zelf werd ik 6 jaar geleden geconfronteerd met een reorganisatie. Ondanks dat mijn toenmalig werkgever het financieel goed voor ons geregeld had, werd er onvoldoende aandacht besteed aan het persoonlijke leed dat hiermee gepaard ging. Het werd een uiterst pijnlijke periode. Wat mij vooral raakte was het zien van het ongemak bij collega’s, leidinggevende en HR medewerkers. Ze wisten zich geen houding te geven jegens de mensen die geconfronteerd werden met het ontslag. Verdriet mocht niet worden getoond, op het uiten van onzekerheid en angst werd niet ingegaan. Er werd naar ons gezwegen in de lift of men vermeed onze deur richting het kantoor.  Het zorgde ervoor dat ik mij onvoldoende gesteund, gezien en begrepen voelde tijdens deze periode. Iets dat ik nog altijd meeneem in mijn herinnering en dat wrang blijft voelen.

“Ik zie dit als een gemiste kans, want het kan anders!”

We hebben niet alleen een taak naar onszelf maar ook naar de ander

Het is voor ieder mens belangrijk om het vermogen tot het zorgvuldig nemen van afscheid te ontwikkelen. In het bijzonder zou ik leidinggevende, managers, directie en HR medewerker willen wijzen op de verantwoordelijkheid die ze daarin hebben. Wat de reden van het beëindigen van een werkverbintenis ook is, probeer altijd te kijken naar een gepast afscheid. Ook bij een zelfgekozen afscheid vanuit de medewerker (al dan niet vanuit onvrede of geschil) is het waardevol te streven naar een moment waarop beide partijen kunnen ‘afhechten’. Je helpt de medewerker en jezelf om na dit afscheid opnieuw verbintenissen aan te gaan.

Tips voor het begeleiden van afscheid nemen

Afscheid nemen gaat veelal gepaard met sterke emoties. De heftigheid van de emoties hangt af wat de aanleiding is en het al dan niet zelfgekozen besluit. Maar dat er emoties/gevoelens zijn is een feit. En niet alleen bij de medewerker, maar ook bij jou en de collega’s.

• Om het proces van ‘afhechten’ te begeleiden is het allereerst belangrijk om je bewust te zijn van wat jij zelf doet in dit proces. Hoe heb jij geleerd afscheid te nemen, wat roept het bij jou op en ben je in staat om deze eigen emoties te verdragen en te dragen?
• Begin tijdig met het nemen van afscheid en creëer de ruimte om hierover met elkaar in gesprek te gaan.
• Laat alle gevoelens/emoties van medewerker er zijn. Toon je betrokken door mededogen te tonen en ga vooral niet mee lijden.
• Benoem wat je ziet en voelt. Vaak zijn het niet de woorden die uitdrukking geven aan wat iemand voelt, maar wordt dit zichtbaar in de non-verbale communicatie. Hiermee kun je de ander helpen woorden te geven aan het gevoel/de emoties.
• Zorg dat je steeds verwachtingen naar elkaar blijft uitspreken en doe geen beloftes die je niet kunt waarmaken. Hoe kun je er zijn voor de ander? Waar bestaat die aandacht concreet uit? Waar liggen jouw grenzen in het steunen? Wat kun jij doen om de medewerker te helpen met bijvoorbeeld het aanbrengen van structuur in de te nemen vervolgstappen?
• Vraag niet alleen wat de medewerker nodig heeft, maar zorg in het proces ook goed voor jezelf door je af te vragen wat jij hierin nodig hebt. Als het te dicht bij komt en je merkt dat je je minder vrij voelt om de medewerker te begeleiden, geef dit dan aan. Dat is ook een vorm van eigen grenzen bewaken.
• Kijk naar een passende activiteit waarin de betrokkene en de collega’s en jij werkelijk afscheid nemen.

De contact- en verliescirkel als instrument

De contact- en verliescirkel is een mooi model om je bewust te worden van de fases die zich voltrekken in het aangaan van een verbintenis. En wat er kan gebeuren als dit proces stokt. Het model helpt je tevens zicht te krijgen op jouw ervaringen in dit proces en kan ondersteunend zijn om de ander beter te begrijpen in het afscheid nemen.

Een training/lezing over dit onderwerp

Regelmatig verzorg ik trainingen en lezingen rondom het thema ‘zorgvuldig afscheid nemen’. Ben je geïnteresseerd en wens je een verdieping op dit thema, laat het mij dan weten.